श्री3 आणि मंडळी

काल माझ्या मुलाने त्याच्या विश्वातली एक घटना सांगितली. विवेकनिष्ठ, तर्कशुध्द विचार करण्याचे वळण असलेला हा माझा मुलगा त्याच्यावर पडलेल्या दबावाचा अगदी सहजच सामना करू शकला. पण त्याच्याबरोबरच्या इतरांना मात्र तो एक पंथ जॉईन करण्याच्या निर्णयापासून परावृत्त करू शकला नाही.
इतरांनाही शहाणे करून सोडण्याची अजून त्याची बौध्दिक तयारी व्हायची आहे म्हणा किंवा त्याचे मत ऐकून घेणे महत्त्वाचे वाटावे इतकीसुध्दा त्या इतरांची बौध्दिक तयारी नसावी म्हणा.
निमित्त होते आजकालचे एक प्रसिध्द गुरू श्रीश्रीश्रीरविशंकर यांच्या अनुयायांत सामील होण्याचे. तरुणांना आकर्षित करून त्यांना आपल्या ताफ्यात जमा करण्यासाठी या बुवाने आता एक येस क्लब काढला आहे.
फक्त तीन हजार रुपये भरायचे-- की मग तुम्हाला काय काय लाभ. लाभच लाभ. स्ट्रेसपासून मुक्ती, विश्वशांती, विश्वप्रेम, शारीरिक पीडांपासून मुक्ती... आणि हिज होलीनेसचा दिव्य सहवास जो लाभताच चेहऱ्यावर असं काही तेज उमलतं...हे सारं त्याला त्याच्या मित्राचा एक तरुण पाहुणा सांगत होता. त्याच्या मित्राच्या मैत्रिणीने त्याला कन्व्हिन्स केलं होतं. मग इतर मित्रांनाही कन्व्हिन्स करण्याची संधी श्रीश्रीश्रीच्या ताफ्याने हस्तेपरहस्ते साधली होती. टाइमपास म्हणून घरी बोलावून त्या मित्राने या दहाबारा मुलांच्या टोळक्याला श्री3च्या निरागस दलालाचं भाषण ऐकवलं. स्ट्रेसमुक्ती, विश्वप्रेम, अध्यात्म याच बरोबर आता बिझनेस नेटवर्किंगची प्रासादिक भाषाही असल्या दीक्षाविधीमध्ये खळखळू लागली आहे. आणि तीन हजार रुपयांची दक्षिणा देताना करारपत्रही करून घेतले जाते. त्यात श्री3ची स्पेशल सुदर्शन क्रिया -जी केल्याने तुमचे सारे आजार दूर पळणार म्हणजे पळणार- इतर कोणाही ऐऱ्यागैऱ्याला न शिकवण्याच्या करारावर सही करायची असते.
श्री3चे भक्त त्यांच्यासाठी काहीही करायला तयार असतात अशी त्यांची प्रभा आहे. लोक म्हणे कर्ज काढूनही त्यांच्या सहवासासाठी खर्च करतात... म्हणजे त्यांचे बिझनेस क्लासचे अमेरिकेचे तिकिट काढून त्यांच्यासोबत प्रवासाची संधी घेणे. जाऊ दे त्या मूर्खपणाला मर्यादाच नाही.
माझ्या विवेकी मुलाने त्यांच्या प्रत्येक समर्थनाचा पराभव केला आणि मला तुमच्यात सामील व्हायचे नाही असे स्पष्टच सांगितले. स्ट्रेस मुक्ती, चांगली शिकवण, प्रेझेन्टेशन स्किल्स, नेटवर्कच्या संधी सारे काही मी माझ्या बुध्दीबळावर साध्य करू शकतो असे बजावून त्याने पाठ फिरवली.
पण कितीजण अशी पाठ फिरवतील...
श्री3चे संमोहन अनेक संस्थांवर पडले आहे. युनेस्कोच्या काही कार्यक्रमांत त्यांचे प्रमुख या संमोहनाखाली आल्यामुळे त्यांच्या आर्टऑफ्लिव्हिंगचा कोर्स कंपल्सरी केला गेला होता असे मी ऐकले आहे. अनेक शिक्षण संस्थांमध्ये त्यांचा चंचुप्रवेश झाला आहे. दरडोई तीन हजार घेऊन हॉल वगैरे बुक करण्याचा खर्च म्हणे ते भागवतात. भलतंच आर्टिस्टिक झालं हे आर्टऑफ्लिव्हिंग.
पाच वर्षांपूर्वी मुंबई विद्यापीठातल्या एका प्राध्यापिकाबाईंना या आर्टऑफ्लिव्हिंगची बाधा झाली होती. त्यांनी अगदी ऍकेडेमिक कौन्सिलपर्यंत हा विषय घेऊन मजल मारली होती. हे कोर्सेस आपल्याकडे सुरू करावेत असे त्या सांगत होत्या. सुदैवाने दुसऱ्या एका प्राध्यापिकेने त्याला जोरदार विरोध दर्शवला- आणि असल्या गोष्टी करण्याचे विद्यापीठ हे ठिकाण नव्हे म्हणून ठणकावून सांगितले. तो विषय तिथेच संपला. मग त्या श्री3वाल्या बाई माझ्याकडे आल्या. बहिःशालचे कोर्सेस इतके छान, इतके विविध असतात तर तुम्हीच करा ना हा आर्टऑफ्लिव्हिंगचा कोर्स- त्यांचं वाक्य पुरं व्हायच्या आतंच मी श्री3चा जमाखर्च मांडायला सुरुवात केली. आणि त्या निघाल्याच.
गेले वर्षभर मी ऐकून आहे, की या श्री3वर हिरीरीने आपला वेळ घालवणाऱ्या बाई आता आर्टऑफ्लिव्हिंगला शिव्या मोजतात. ते लोक जगावर प्रेम करायला शिकवण्याच्या नावाखाली कुटुंब तोडू पहातात अशा निष्कर्षाप्रत त्या आल्या आहेत. आणि आर्टऑफ्लिव्हिंगला जायला लागल्यानंतर कुटुंबात बेबनाव झाले, घटस्फोट झाले याची भरपूर उदाहरणं आहेत असं तिथे जाणारेच सांगतात.
पण असले बाबाबुवा शिक्षणसंस्थांच्या दारातून घुसू पहात असतील तर आपण सावध रहायला हवं. आपण शिक्षणप्रणालीतून जे नाहक स्ट्रेस मुलांवर दडपतो त्यातून सुटण्यासाठी मुलं असल्या आंधळ्या अंधारात शिरत असतील तर त्याचाही विचार करायला हवा. एंजिनिअरिंगचीच काय अनेक प्रोफेशनल कोर्सेसची हुषार मुलं पेपर्स नीट न तपासले जाता लागणाऱ्या निकालाने हैराण असतात.
त्यांना श्री3चं काय कुठल्याही महाराज, बाबा, बापूंचं सोपं उत्तर भुलवत असेल तर विचार आपण करायला हवा.
काही काळ आमच्या कुलगुरू असलेल्या देशमुखबाईंच्या दालनात त्यांची समर्थ महाराजांवरची श्रध्दा मागेपुढे प्रदर्शित होत असायची. त्यांच्या दालनातल्या गम्पती बाप्पाच्या मूर्तीची जास्वंदी आरास झळकत असायची. मग त्यांना भेटायला येणारेही ते सूत्र पकडून बरोब्बर संवाद साधायचे. शैक्षणिक क्षेत्रात स्वतःच्या व्यक्तिगत श्रध्दांचे असे प्रदर्शन कुलगुरूंनी करणे चूक होते. पण ते घडत होते.
अशाच प्रकारे छोटेछोटे संस्थाप्रमुख आपापल्या श्रध्दा प्रदर्शित करू लागले तर सूत्र पकडून लांगुलचालन करणाऱ्यांची कमतरता नाहीच. साऱ्या विद्यार्थांना कुठल्या ना कुठल्या स्ट्रेसमुक्तीच्या श्रध्देच्या मांडवात उभं करण्याचा प्रयत्न होऊ लागेल. आपल्या देशात बिनभांडवलाने चालणारा सर्वात बरकतीचा धंदा श्रध्देच्या मार्केटिंगचा आहे.
हा धंदा साराभाई, सहा, भाभा, खुराना, बोस, सेन, चंद्रशेखर, नारळीकर साऱ्यांना झाकोळून या देशाच्या भवितव्याला ग्रहण लावू शकतो.